Ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα είναι σημαντικός. Σηματοδοτεί την αυτοεκτίμηση και το αίσθημα της αυτοαξίας μας, την αισιοδοξία και την ελπίδα μας για αλλαγή. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας, ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε γενικά ορίζεται είτε ως νοοτροπία της στατικότητας είτε ως νοοτροπία της ανάπτυξης. Η νοοτροπία της στατικότητας υποδηλώνει ότι η προσωπικότητά μας, η νοημοσύνη και η δημιουργική μας ικανότητα είναι στατικές, ότι δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε και ότι η επιτυχία είναι αποτέλεσμα αυτής της εγγενούς νοημοσύνης. Από την άλλη, η νοοτροπία της ανάπτυξης εστιάζει στις προκλήσεις και δεν αντιμετωπίζει την αποτυχία ως απόδειξη ανεπαρκούς ευφυΐας, αλλά ως ευκαιρία για ανάπτυξη και εξέλιξη των υπαρχουσών ικανοτήτων. Από το είδος της νοοτροπίας που μας διακατέχει, το οποίο εκδηλώνεται από πολύ μικρή ηλικία, εκπορεύεται η συμπεριφορά μας, η σχέση μας με την επιτυχία και την αποτυχία, τόσο στον επαγγελματικό όσο και στον προσωπικό τομέα και, τέλος, η ικανότητά μας για επιτυχία. Η νοοτροπία της ανάπτυξης είναι σημαντική, διότι ενθαρρύνει το πάθος μας για μάθηση και όχι την επιθυμία μας για επιδοκιμασία. Δίνει έμφαση στη συστηματική και στοχευμένη εξάσκηση και την προσπάθεια, όχι στα εγγενή χαρακτηριστικά (Dweck, 2008, 2012).
Συχνά επαινούμε τους άλλους για να τους ενθαρρύνουμε και να ενισχύσουμε την επιθυμία τους για συνέχιση της προσπάθειας που καταβάλλουν. Επαινούμε τα παιδιά, επαινούμε τους άλλους ή και τον ίδιο μας τον εαυτό. Τις περισσότερες φορές υπερθεματίζουμε χρησιμοποιώντας λέξεις όπως «τέλεια», «καταπληκτικά», «υπέροχα», «φανταστικά», «μπράβο». Όσο κι αν με αυτό τον γενικόλογο και υπερβολικό τρόπο δείχνουμε τα έντονα θετικά μας συναισθήματα, τη χαρά και τον ενθουσιασμό μας, συνήθως δεν ενθαρρύνουμε, γιατί φαντάζουμε υπερβολικοί και ανειλικρινείς. Ο έπαινος, για να είναι αποτελεσματικός, χρειάζεται να είναι σαφής και συγκεκριμένος. Τότε κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αυθεντικότητά του και την ειλικρινή πρόθεση από την οποία εκκινεί. Επίσης, αν ο έπαινος εστιάζει στις αξίες και την επιμονή, αλλά και την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα, τη μάθηση, τη δημιουργικότητα και την προσπάθεια, είναι ενθαρρυντικός, καλλιεργεί εσωτερικά κίνητρα (Παππά, 2016. Yeager & Dweck, 2012). Σε αυτή την περίπτωση, ο έπαινος εκφράζει και προωθεί τη νοοτροπία της ανάπτυξης. Αντιθέτως, όταν ο έπαινος επικεντρώνεται στο αποτέλεσμα, τη νοημοσύνη, το ταλέντο, την ταχύτητα της ολοκλήρωσης μιας εργασίας και στον καλύτερο απ’ όλους, καθίσταται αναποτελεσματικός. Σε αυτή την περίπτωση ο έπαινος καλλιεργεί τη νοοτροπία της στατικότητας, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια εξέλιξης στην επίδοση και τη συμπεριφορά, ότι αυτά αποτελούν έκφραση εγγενών χαρακτηριστικών. Η νοοτροπία της ανάπτυξης δημιουργεί ελπίδα και αισιοδοξία και ενισχύει την προσπάθεια, ενώ η νοοτροπία της στατικότητας μας καθιστά μοιρολατρικούς και απαισιόδοξους, εφόσον το μήνυμα που μεταφέρει είναι ότι η προσπάθεια είναι μάταιη και περιττή (Dweck, 2008, Henderlong & Lepper, 2002).
Οι πεποιθήσεις της νοοτροπίας της στατικότητας είναι:
«Είμαι καλός σε κάτι, ή δεν είμαι».
«Η δουλειά μου είναι αρκετά καλή».
«Όταν κάνω λάθος, τα παρατάω».
«Όταν κάνω λάθος, δεν είμαι καλός/-ή».
«Θέλω να μου λένε ότι είμαι έξυπνος/-η».
«Θεωρώ την προσπάθεια μάταιη».
«Δεν μου αρέσουν οι προκλήσεις».
«Τα παρατάω εύκολα».
«Δεν μου αρέσει η κριτική».
«Απειλούμαι από τις επιτυχίες των άλλων».
Από την άλλη, οι πεποιθήσεις που εκπορεύονται από τη νοοτροπία της ανάπτυξης είναι:
«Μπορώ να μάθω οτιδήποτε επιδιώξω».
«Μπορώ να τα καταφέρω ακόμη καλύτερα».
«Όταν κάνω λάθος σε κάτι, επιμένω».
«Όταν κάνω λάθος, μαθαίνω».
«Θέλω να μου λένε να προσπαθώ».
«Θεωρώ την προσπάθεια πολύ σημαντική».
«Μου αρέσουν οι προκλήσεις».
«Όταν βρίσκω εμπόδια, επιμένω».
«Μαθαίνω από την κριτική».
«Εμπνέομαι από επιτυχίες άλλων».
Η νοοτροπία της ανάπτυξης μπορεί να καλλιεργηθεί με τον λειτουργικό έπαινο. Από τη δυνατότητα της καλλιέργειάς της δεν εξαιρούνται και οι ενήλικες. Οι έρευνες των τελευταίων 30 ετών έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος είναι πολύ περισσότερο εύπλαστος απ’ όσο πιστεύαμε. Οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων αλλάζουν με την εμπειρία. Με την εξάσκηση τα δίκτυα των νευρώνων δημιουργούν νέες συνάψεις και ενδυναμώνουν τα υπάρχοντα. Αυτές οι ανακαλύψεις των νευροεπιστημών μάς δείχνουν ότι μπορούμε να αυξήσουμε την ανάπτυξη των νευρώνων μας με τις πράξεις που κάνουμε, όπως το να χρησιμοποιούμε καλές στρατηγικές, να θέτουμε ερωτήματα, να ασκούμαστε και να ακολουθούμε καλές συνήθειες στον ύπνο και τη διατροφή (Dweck, 2008).
Τα παιδιά, βέβαια, με τα πολύ περισσότερα νευρολογικά παράθυρα ευκαιρίας που διαθέτουν, μπορούν να αναπτύξουν τη νοοτροπία της ανάπτυξης και να ενθαρρυνθούν πολύ πιο γρήγορα και εύκολα, αν βρεθούν κοντά σε ενθαρρυντικούς ενήλικες. Ο ρόλος των γονέων είναι καταλυτικός. Όταν ένας γονιός επαινεί το παιδί του για την εξυπνάδα του, προωθεί τη νοοτροπία της στατικότητας, με άλλα λόγια τού μεταδίδει το μήνυμα ότι τα επιτεύγματά του οφείλονται στον χαρακτήρα του, στις εγγενείς του ικανότητες. Αντιθέτως, το να επαινεί κάποιος το παιδί του επειδή δουλεύει σκληρά προωθεί τη νοοτροπία της ανάπτυξης, δηλαδή στέλνει στο παιδί το μήνυμα ότι η όποια επιτυχία του παιδιού είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας που κατέβαλε (Henderlong & Lepper, 2002).
Ο γονιός με νοοτροπία στατικότητας λέει στο παιδί: «Είσαι έξυπνος/η!», «Έχεις ταλέντο σε αυτό!», «Πολύ ωραία! Το έκανες τόσο γρήγορα και εύκολα!», «Λάθος! Προσέχεις στο μάθημα; Θα έπρεπε να προσπαθείς περισσότερο!». Αντιθέτως, ο γονιός με νοοτροπία ανάπτυξης θα σχολίαζε θετικά τη συμπεριφορά του παιδιού ως εξής: «Το βλέπω ότι προσπάθησες πολύ γι’ αυτό!», «Μου αρέσει να σε βλέπω να το κάνεις αυτό!», «Φαίνεται ότι ήταν υπερβολικά εύκολο για σένα. Ας βρούμε κάτι άλλο, ώστε να δώσουμε την ευκαιρία στο μυαλό σου να δυναμώσει!», «Δεν είναι σωστό. Δεν το έχεις καταλάβει ακόμη. Ποιες στρατηγικές μπορείς να δοκιμάσεις, ώστε να το καταλάβεις καλύτερα;».
Οι γονείς μπορούν να μιλούν στα παιδιά τους για τον εγκέφαλο και την πλαστικότητά του. Αυτό θα βοηθήσει τα παιδιά να καταλάβουν ότι μπορούν να ελέγξουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους με τις πράξεις τους και ότι μπορούν να τον ενδυναμώσουν. Τα παιδιά χρειάζεται να γνωρίζουν ότι όταν εργάζονται σκληρά, αυξάνουν τις συνάψεις των νευρώνων στον εγκέφαλό τους. Αυτό γίνεται με την εξάσκηση, με τις ερωτήσεις που κάνουν και με το να συμμετέχουν ενεργά στη μάθηση. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν ότι ο εγκέφαλός τους αλλάζει με την προσπάθεια, οδηγούνται σε αυξημένα κίνητρα και μεγαλύτερα επιτεύγματα (Dweck, 2008).
Επιπλέον, οι γονείς χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν ότι τα λάθη αποτελούν ευκαιρία για μάθηση. Είναι καλό να μιλούν στα παιδιά για τα λάθη που έχουν κάνει οι ίδιοι και για όσα έχουν μάθει από αυτά. Είναι επίσης σημαντικό να μιλούν θετικά για τα λάθη τους και για τις προσπάθειες που έχουν καταβάλει, διότι αυτό θα κάνει τα παιδιά να παίρνουν ρίσκα και να αποδέχονται τα λάθη τους, αντιμετωπίζοντάς τα ως φυσικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας. Αν οι γονείς και γενικά οι σημαντικοί άλλοι καταφέρουν να ενθαρρύνουν ουσιαστικά τα παιδιά και να δημιουργήσουν σε αυτά τη νοοτροπία της ανάπτυξης, θα μπορέσουν να ενσταλάξουν σε αυτά τα εσωτερικά κίνητρα, που έχουν τόση ανάγκη (Ng, 2018).
Βιβλιογραφικές αναφορές
Ng, B. (2018). “The Neuroscience of Growth Mindset and Intrinsic Motivation”, Brain Sciences, 8(2), σ. 20.
Dweck C. S (2012). “Mindsets and malleable minds: Implications for giftedness and talent”. In: Subotnik R.F., Robinson A., Callahan C.M., Gubbins E.J., (Ed.) Malleable Minds: Translating Insights from Psychology and Neuroscience to Gifted Education (σ.. 7-18). National Research Center on the Gifted and Talented, University of Connecticut; Storrs, CT, USA.
Dweck, C. S. (2008). Mindset: The New Psychology of Success. New York: Ballantine Books.
Henderlong J. & Lepper M. R. (2002). “The effects of praise on children’s intrinsic motivation: A review and synthesis”, Psychological Bullettin,128, σ. 774–795.
Παππά, Β. (2016). Επάγγελμα Γονέας. Τύποι Γονέων και Συμπεριφορά Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.
Yeager D. S. & Dweck C. S. (2012). “Mindsets that promote resilience: When students believe that personal characteristics can be developed”, Educational Psychology, 47, σ. 302–314.
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων
www.sxolesgonewn.gr
www.emotionalintelligence.gr
Αφήστε μια απάντηση