Στο βιβλίο της “Parenting Well in a Media Age”, η Gloria DeGaetano (2004) μιλά για ένα «βιομηχανοκεντρικό πολιτισμό» (industry generated culture). Υποστηρίζει ότι ο πολιτισμός αυτός, ο οποίος χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή και στον οποίο ζούμε όλοι μας (τουλάχιστον οι άνθρωποι των δυτικών κοινωνιών) ασκεί τεράστια επιρροή στα παιδιά. Βασικό και κυρίαρχο μέσο διάδοσης αυτού του πολιτισμού, κυρίαρχος φορέας ιδεών, αξιών, αντιλήψεων και απόψεων είναι η τηλεόραση και γενικά, όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παρουσιάζουν μία ιδεολογία, δηλαδή έναν τρόπο σκέψης για τον κόσμο και προτείνουν ένα μοντέλο ζωής. Η συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο βιομηχανοκεντρικός πολιτισμός διαφέρει εξαιρετικά από έναν «ανθρωποκεντρικό πολιτισμό» (people-centered culture), διότι το ζητούμενό του είναι αυτό που μπορεί να πάρει από τους ανθρώπους και όχι αυτό που μπορεί να τους δώσει. Βασικό του χαρακτηριστικό είναι ότι αυτό που δίνει και αυτό που παίρνει βασίζεται στο κέρδος. Πρόκειται για έναν πολιτισμό μάζας, μια μαζική κουλτούρα, που «απανθρωποποιεί», που αλλοτριώνει και χειραγωγεί τους ανθρώπους, δίχως να τους αντιμετωπίζει ως ξεχωριστές, μεμονωμένες, ιδιαίτερες προσωπικότητες. Για έναν πολιτισμό που καταργεί τη διαπροσωπική επικοινωνία, αφού δεν πιστεύει στην εξατομίκευση.
Σύμφωνα με τη DeGaetano (2003b) οι αξίες που προβάλλονται από τη μαζική κουλτούρα μπορούν να συνοψιστούν στις εξής:
1) Η ικανοποίηση προέρχεται από την απόκτηση πραγμάτων.
2) Όσο πιο πολλά υλικά αγαθά έχει κάποιος, τόσο πιο μεγάλη είναι η επιτυχία του.
3) Το κάπνισμα είναι «κουλ» (αποδεκτός, αλλά και επιθυμητός τρόπος συμπεριφοράς).
4) Η βία που προβάλλεται στην οθόνη είναι ένας αποδεκτός τρόπος διασκέδασης.
5) Αν δεν είναι κάποιος λεπτός, δε γίνεται αποδεκτός.
6) Σημασία έχει να προσπαθεί κάποιος όσο το δυνατόν περισσότερο «να περνά καλά».
7) Αν κάποιος δεν κερδίζει, είναι αποτυχημένος. Και το να κυριαρχεί στους αντιπάλους του είναι κάτι που του δίνει πραγματική δύναμη.
8) Είναι αποδεκτό να είναι κάποιος «βυθισμένος» σε κάτι με καταναγκαστικό τρόπο, όπως είναι η χαρτοπαιξία, τα ψώνια, το σεξ, η τηλεόραση, οι υπολογιστές, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Από την άλλη, οι αξίες που τα παιδιά παραλαμβάνουν – ή έστω θα έπρεπε να παραλαμβάνουν – από τους γονείς τους και τους δασκάλους τους αναφέρονται στα ακόλουθα:
1) Η ικανοποίηση έρχεται από το να αγαπάς και να αγαπιέσαι.
2) Η ανάπτυξη του χαρακτήρα έχει μεγαλύτερη σημασία από την υλική επιτυχία.
3) Το κάπνισμα θέτει την υγεία σε κίνδυνο.
4) Η βία ως μορφή διασκέδασης δεν είναι υγιής για τα άτομα και την κοινωνία.
5) Η υγεία είναι πιο σημαντική από το να είσαι λεπτός.
6) Είναι σημαντικό να συνεισφέρει κάποιος στην οικογένειά του και την κοινωνία.
7) Το πώς παίζει κάποιος ένα παιχνίδι είναι πιο σημαντικό από το να νικά ή να χάνει.
8) Ο καθένας χρειάζεται να ζει μια ισορροπημένη ζωή με νόημα, κάνοντας σκόπιμες επιλογές και αποφεύγοντας τις εξαρτήσεις (DeGaetano, 2003b).
Στόχος της μαζικής κουλτούρας είναι να παράγει «τάσεις» ή «ρεύματα» τα οποία προβάλλει για να επηρεάσει τη μάζα, να προβάλλει προϊόντα που επενδύονται με μαγικές ιδιότητες και ανέφικτες προσδοκίες. Βασικός πληθυσμός στον οποίον απευθύνονται η τηλεόραση, αλλά και τα ΜΜΕ γενικότερα, για την επίτευξη των σκοπών τους, είναι τα παιδιά. Στόχος του βιομηχανοκεντρικού πολιτισμού και κατ’ επέκταση των ΜΜΕ είναι να «πείσουν» τα παιδιά να αγοράσουν. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την επιδίωξή τους να τα ανεξαρτητοποιήσουν, ώστε να σκέφτονται και να δρουν ως «καλοί» καταναλωτές.
Η επιδίωξη της ανεξαρτητοποίησης παρατηρούμε ότι διευρύνεται σε όλο και πιο πρώιμα εξελικτικά στάδια. Οι διαφημιστές προωθούν την αυτονόμηση των παιδιών, αποδυναμώνοντας τους γονείς και το γονικό ρόλο. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι τα «ενδυναμωμένα» παιδιά αποτελούν πολύ καλύτερους καταναλωτές από τα «εξαρτημένα» παιδιά που συμπλέουν με τις επιλογές, τις αξίες και τις προτεραιότητες της οικογένειάς τους. Αρκετά συχνά, οι γονείς το γνωρίζουν αυτό, το συνειδητοποιούν, αλλά δηλώνουν ανίσχυροι ν’ αντιδράσουν. Συχνά παρατηρείται μια πόλωση, στην οποία τους οδηγούμε και εμείς οι «ειδικοί». Οι γονείς υποστηρίζουν: «Δε γίνεται να αποκόψω το παιδί μου από την εποχή του, ούτε να του απαγορεύσω πράγματα τα οποία βλέπει να κάνουν οι συμμαθητές του και οι φίλοι μου, γιατί έτσι θα νιώθει μειονεκτικά και φοβάμαι ότι θα του δημιουργήσω πρόβλημα. Οπότε, αναγκαστικά ανέχομαι πράγματα, τα οποία στην πραγματικότητα δεν εγκρίνω…».
Ποιος θέλει να δημιουργήσει πρόβλημα στο παιδί του; Σαφέστατα κανείς γονιός. Ωστόσο, δεν μπορεί και δεν πρέπει να μένει απαθής σε επιλογές που δεν εγκρίνει για ευνόητους λόγους. Το ερώτημα είναι: «Πώς οι γονείς θα προωθήσουν την υγιή αυτονομία των παιδιών τους – και όχι την κακώς εννοούμενη «αυτονομία» του βιομηχανοκεντρικού πολιτισμού, που είναι σίγουρο ότι υποσκάπτει την υπευθυνότητά τους και την πραγματική τους αυτονόμηση;» Οι γονείς βρίσκονται σε σύγχυση λόγω έλλειψης πληροφοριών και λόγω παραπληροφόρησης την οποία δέχονται από τα ΜΜΕ.
Οι συνήθειες σχετικά με τη χρήση των ΜΜΕ αποκτώνται πολύ νωρίς κατά την παιδική ηλικία. Σήμερα, τον 21ο αιώνα, πολλά παιδιά ανοίγουν την τηλεόραση όταν βαριούνται. Η θέαση ταινιών ως «ειδική περίσταση» που λαμβάνει χώρα σε παιδικά πάρτυ και συγκεντρώσεις, όλο και περισσότερο αντικαθιστά το χρόνο που περνούν τα παιδιά συζητώντας, διαπραγματευόμενα και αναπτύσσοντας κοινωνικές δεξιότητες στις μεταξύ τους συναλλαγές. Πάρα πολύ συχνά τα μικρά παιδιά πηγαίνουν να κοιμηθούν με τη συντροφιά της τηλεόρασης και ξυπνούν μαζί της.
Απόσπασμα από το βιβλίο της Β. Παππά Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς (Καστανιώτης, 2008, σ. 17-22). Δημιουργός εικόνας: Γιούλη Καρατζά.
Αφήστε μια απάντηση