Συναισθηματική Αγωγή

Συναισθηματική Αγωγή

emotional-intelligence-2

Τι είναι η συναισθηματική αγωγή; Γονείς και συναισθηματική νοημοσύνη.

Η οικογενειακή ζωή είναι το πρώτο σχολείο της συναισθηματικής μάθησης…Σ’ αυτό το οικείο και πολύ προσωπικό χωνευτήρι μαθαίνουμε τι αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και πώς οι άλλοι θα αντιδράσουν στα συναισθήματά μας· μαθαίνουμε πώς να σκεφτόμαστε για τα συναισθήματα αυτά και τι επιλογές έχουμε ν’ αντιδράσουμε· πώς να κατανοούμε και να εκφράζουμε τις ελπίδες και τους φόβους μας. Αυτό το συναισθηματικό σχολείο λειτουργεί όχι μόνο μέσα από αυτά που οι γονείς λένε ή κάνουν άμεσα, αλλά επίσης με το προσωπικό τους παράδειγμα όταν διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους τόσο ως άτομα, όσο και ως σύζυγοι…Goleman

Σύμφωνα με τον Gottman (2000), οι γονείς, ανάλογα με τη μέθοδο διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζουν, ως προς την εφαρμογή των αρχών της συναισθηματικής νοημοσύνης, ταξινομούνται σε κάποια από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) αποστασιοποιημένοι, β) επικριτικοί-αποδοκιμαστικοί, γ) επιτρεπτικοί-παραχωρητικοί και δ) συναισθηματικοί μέντορες.

α) Οι «αποστασιοποιημένοι» γονείς:

  • Αντιμετωπίζουν τα συναισθήματα του παιδιού τους ως ασήμαντα.
  • Αποστασιοποιούνται ή αγνοούν τα συναισθήματά του.
  • Επιθυμούν τη γρήγορη εξαφάνιση όλων των αρνητικών συναισθημάτων του παιδιού τους.
  • Χρησιμοποιούν με χαρακτηριστικό τρόπο διάφορους περισπασμούς προκειμένου να αναστείλουν τα συναισθήματα του παιδιού τους.
  • Δεν επιδιώκουν να επιλύσουν το πρόβλημα του παιδιού τους, μιας και πιστεύουν ότι η λύση θα έρθει με το χρόνο.
  • Δίνουν μεγαλύτερο βάρος στο «ξεπέρασμα» των συναισθημάτων, παρά στο νόημα που μπορεί να έχουν.
  • Ελαχιστοποιούν τα συναισθήματα του παιδιού, υποβαθμίζοντας τα γεγονότα που οδήγησαν στην έκφραση αυτών των συναισθημάτων.

Τα αποτελέσματα της «αποστασιοποιημένης» διαπαιδαγώγησης στα παιδιά συνοψίζονται στα εξής:

  • Τα παιδιά μαθαίνουν ότι τα συναισθήματά τους είναι λανθασμένα, ακατάλληλα, δίχως αξία.
  • Μπορεί να καταλήξουν να πιστεύουν ότι από τη φύση τους κάτι «δεν πάει καλά» μόνο και μόνο επειδή νιώθουν έτσι.
  • Είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στο χειρισμό των συναισθημάτων τους.
  • Μαθαίνουν να αγνοούν τα συναισθήματά τους. Δε μαθαίνουν πώς να τα διαχειρίζονται και δε βιώνουν τη χαρά που εκπορεύεται από αυτά.

β) Οι «επικριτικοί-αποδοκιμαστικοί»:

  • Κρίνουν και επικρίνουν τις συναισθηματικές εκφράσεις του παιδιού τους.
  • Επιπλήττουν, πειθαρχούν ή τιμωρούν το παιδί τους για την έκφραση των συναισθημάτων του. Αυτό ισχυρίζονται ότι το κάνουν επειδή αγαπούν το παιδί τους.
  • Πιστεύουν ότι η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων πρέπει να έχει περιορισμένη χρονική διάρκεια.
  • Θεωρούν ότι είναι απαραίτητος ο έλεγχος των αρνητικών συναισθημάτων. Πιστεύουν ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι δείγμα κακού χαρακτήρα.
  • Έχουν την πεποίθηση ότι το παιδί εκφράζει αρνητικά συναισθήματα για να πετύχει κάποιο σκοπό. Αυτή τους η ιδέα έχει συχνά ως αποτέλεσμα συγκρούσεις επίδειξης ισχύος.
  • Θεωρούν ότι τα συναισθήματα αποδυναμώνουν τους ανθρώπους. Άποψή τους είναι ότι, για να επιβιώσουν τα παιδιά, θα πρέπει να είναι σκληρά.
  • Θεωρούν ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι αντιπαραγωγικά, χάσιμο χρόνου.

Τα αποτελέσματα της «επικριτικής-αποδοκιμαστικής» διαπαιδαγώγησης στα παιδιά:

  • Είναι περίπου τα ίδια με τα αποτελέσματα της «αποστασιοποιημένης» διαπαιδαγώγησης.
  • Τα παιδιά μαθαίνουν ότι η συναισθηματική εγγύτητα ή η έκφραση των συναισθημάτων ενέχει κινδύνους, μπορεί να οδηγήσει σε ταπείνωση, εγκατάλειψη, πόνο και εκμετάλλευση.
  • Επειδή βιώνουν αρνητικά συναισθήματα, το πρόβλημα είναι τα συναισθήματα αυτά.

γ) Οι «επιτρεπτικοί-παραχωρητικοί» γονείς:

  • Αποδέχονται ελεύθερα την οποιαδήποτε συναισθηματική έκφραση του παιδιού τους.
  • Παρηγορούν το παιδί που βιώνει αρνητικά συναισθήματα.
  • Προσφέρουν ελάχιστη καθοδήγηση σε θέματα συμπεριφοράς.
  • Δε μαθαίνουν στο παιδί τίποτε σχετικό με τα συναισθήματα.
  • Δε βοηθούν το παιδί τους να λύσει τα προβλήματά του.
  • Βλέπουν τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων σαν ένα φαινόμενο απελευθέρωσης υδρατμών: ανοίγουμε το σκέπασμα για να φύγει η πίεση και τα πάντα διορθώνονται.

Τα αποτελέσματα της «επιτρεπτικής-παραχωρητικής» διαπαιδαγώγησης είναι:

  • Τα παιδιά δε μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους.
  • Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, να κάνουν φίλους, να τα πάνε καλά με συνομηλίκους.
  • Δεν μπορούν να ηρεμήσουν όταν είναι θυμωμένα, λυπημένα, ή στενοχωρημένα.

δ) Οι «συναισθηματικοί μέντορες»:

  • Βλέπουν τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού τους ως μια ευκαιρία για στενή επικοινωνία και οικειότητα.
  • Μπορούν να αφιερώσουν χρόνο σε ένα λυπημένο, θυμωμένο, ή φοβισμένο παιδί. Δεν ανυπομονούν, όταν αυτό εκφράζει τα συναισθήματά του.
  • Έχουν επίγνωση και εκτιμούν τα δικά τους συναισθήματα.
  • Είναι ευαίσθητοι στην εκάστοτε, έστω και ανεπαίσθητη, συναισθηματική κατάσταση του παιδιού τους.
  • Δε νιώθουν σύγχυση ή άγχος όταν αντιμετωπίζουν την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού τους. Γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν.
  • Δεν περιγελούν, αντίθετα παίρνουν σοβαρά υπόψη τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού τους.
  • Δε λένε στο παιδί τους πώς πρέπει να αισθάνεται.

Τα αποτελέσματα της συναισθηματικής αγωγής στα παιδιά είναι:

  • Μπορούν να ρυθμίζουν την ένταση των συναισθημάτων τους.
  • Όταν είναι στενοχωρημένα, μπορούν να παρηγορήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και «συνέρχονται» πιο γρήγορα.
  • Αρρωσταίνουν λιγότερο.
  • Έχουν λιγότερη διάσπαση προσοχής.
  • Δημιουργούν πιο στέρεες σχέσεις με τους άλλους και χαρακτηρίζονται από καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες.
  • Καταλαβαίνουν καλύτερα τους ανθρώπους.
  • Μαθαίνουν να εμπιστεύονται και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, αλλά και να λύνουν τα προβλήματά τους.
  • Αποκτούν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση.
  • Χαρακτηρίζονται από αυτεπίγνωση, διεκδικητικότητα, ενσυναίσθηση, διαμορφώνουν καλές διαπροσωπικές σχέσεις, έχουν ευελιξία και ελέγχουν την παρόρμησή τους (Παππά, 2013, 2016).

Πιο συγκεκριμένα, η συναισθηματική αγωγή συνίσταται σε πέντε (5) βασικά στοιχεία (Gottman, 2000. Παππά, 2013):

  • Επίγνωση των συναισθημάτων του παιδιού.
  • Αναγνώριση της έκφρασης των συναισθημάτων ως μιας ευκαιρίας για οικειότητα και επικοινωνία.
  • Ακρόαση με ενσυναίσθηση και επικύρωση των συναισθημάτων του παιδιού.
  • Λεκτικοποίηση των συναισθημάτων με λόγια που μπορεί να κατανοήσει το παιδί.
  • Παροχή βοήθειας στο παιδί, ώστε να εφεύρει έναν κατάλληλο τρόπο για να επιλύσει ένα πρόβλημα, ή να αντιμετωπίσει μια δυσάρεστη κατάσταση.

Ένας γονέας – «Συναισθηματικός Μέντορας» χρειάζεται να:

  1. Προσπαθεί να αποκτήσει επίγνωση των συναισθημάτων του παιδιού.

Τα παιδιά δε μιλούν πάντοτε για όσα τους συμβαίνουν. Αν ένα παιδί φαίνεται λυπημένο ή στενοχωρημένο χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος, είναι καλύτερα ένας γονιός να σκεφτεί τι είναι αυτό που θα μπορούσε να το απασχολεί:

  • Μήπως το παιδί άκουσε να καβγαδίζει αυτός και ο/η σύζυγός του;
  • Μήπως άλλαξε κάτι στην καθημερινότητά του;

Τα μικρότερα παιδιά συνήθως αποκαλύπτουν αυτά που τα απασχολούν μέσα από το φανταστικό παιχνίδι.

  1. Αντιμετωπίζει τα αρνητικά συναισθήματα ως ευκαιρία για επικοινωνία.

Κάθε γονιός μπορεί να χρησιμοποιεί όλα τα συναισθήματα του παιδιού του, τόσο τα αρνητικά, όσο και τα θετικά, για να το μάθει πώς να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του αποτελεσματικά.

Μερικοί γονείς, ελπίζοντας ότι θα κάνουν το παιδί τους να μην υποφέρει, κάνουν συχνά σχόλια «αποστασιοποίησης»:

Έτσι κι αλλιώς δεν άξιζε τον κόπο, ή Δεν πειράζει, μην στενοχωριέσαι, δεν πρέπει να κλαις, σώπα.

 Αντί να πουν: Είναι πολύ δύσκολο όταν συμβαίνει αυτό, έτσι δεν είναι;

  1. Ακούει με ενσυναίσθηση.

Είναι σημαντικό ο γονιός να ακούει προσεκτικά το παιδί του και μετά να του καθρεφτίζει αυτό που είπε, κατονομάζοντας τα συναισθήματά του. Με το να ακούσει το παιδί δεν σημαίνει ότι επιλύει το πρόβλημα γι’ αυτό, ότι αποστασιοποιείται, ή ότι το κοροϊδεύει. Είναι καλό επίσης να προσπαθεί να χρησιμοποιεί δικά του παραδείγματα από την παιδική του ηλικία για να του δείξει ότι καταλαβαίνει αυτό που είπε:

Όταν ήμουν μικρός/-ή, ένιωθα άσχημα, όταν ο/η φίλος/-η μου ήθελε να παίζει με τα μεγαλύτερα παιδιά κι όχι μαζί μου.

Ένα τέτοιο παράδειγμα δείχνει στο παιδί ότι δεν είναι μόνο.

  1. Βοηθά το παιδί να βρίσκει λέξεις για να εκφράσει τα συναισθήματά του.

Τα παιδιά συχνά δυσκολεύονται να περιγράψουν αυτό που νιώθουν. Μπορεί να βοηθά το παιδί του να αναπτύξει ένα λεξιλόγιο για τα συναισθήματα, κατονομάζοντας τα δικά του συναισθήματα:

  • Νιώθεις θυμωμένος
  • Νιώθεις απογοητευμένος
  • Ένιωσες ντροπή κτλ.

 Με τον τρόπο αυτό μπορεί να το κάνει να καταλάβει ότι είναι επίσης φυσικό να έχει αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα για κάτι, π.χ. να νιώθει ενθουσιασμό, αλλά και φόβο.

  1. Θέτει όρια όταν «διδάσκει» την επίλυση προβλημάτων.

Μέρος της προσπάθειάς του να βοηθά το παιδί να επιλύει προβλήματα είναι η σαφής οριοθέτηση σχετικά με τη συμπεριφορά του και στη συνέχεια η καθοδήγησή του προς μία λύση:

Ξέρω ότι είσαι θυμωμένος με τη μικρή σου αδελφή, αλλά δεν μπορείς να την χτυπάς. Τι θα μπορούσες να κάνεις αντί γι’ αυτό;

 Στη συνέχεια, μπορεί να βοηθήσει το παιδί να εφεύρει μία σειρά εναλλακτικών λύσεων.

Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, η ανάγκη εφαρμογής της συναισθηματικής αγωγής προβάλλει ως η μοναδική διέξοδος των γονιών σε μία πραγματικότητα που αποθεώνει τις αξίες της μαζικής κουλτούρας. Η αντίσταση των γονιών – συναισθηματικών μεντόρων στην ισοπέδωση που επιβάλλεται από τα ΜΜΕ και το σύγχρονο τρόπο ζωής είναι ουσιαστικής σημασίας για την προστασία της ψυχικής υγείας τόσο των παιδιών, όσο και όλων των μελών της οικογενειακής ομάδας (Παππά, 2008).

Βιβλιογραφικές παραπομπές

Goleman, D. (1997). Συναισθηματική Νοημοσύνη (Μεταφρ. Χ. Ξενάκη). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Gottman, J. (2000). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη των Παιδιών (Επιμ. Χ. Χατζηχρήστου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Παππά, Β. (2008). Γονείς, Παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς. Αθήνα: Καστανιώτης.

Παππά, Β. (2013). Η Λογική των Συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.

Παππά, Β. (2016). Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί Τύποι Γονέων και Συμπεριφορά Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.