Η ειδική διάλεκτος της ενθάρρυνσης
Η ενθάρρυνση είναι μία από τις σημαντικότερες δυνατότητες που έχουμε να βελτιώσουμε τη σχέση μας με τα παιδιά. Είναι η διαδικασία με την οποία συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα θετικά τους σημεία, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την αυτοεκτίμησή τους. Ο γονιός που ενθαρρύνει, βοηθά τα παιδιά να δεχτούν τα λάθη τους και να μάθουν από αυτά. Τα βοηθά να καλλιεργήσουν το θάρρος να μην είναι τέλεια.
Τα παιδιά έχουν μάθει να αντλούν την αίσθηση της αξίας τους με το να δέχονται αμοιβές και τιμωρίες από αυτούς που ασκούν εξουσία. Για να τα βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν το αίσθημα της αυτοεκτίμησης, είναι καλό να τονίζουμε ό, τι μας αρέσει και ό, τι εκτιμάμε από αυτά που κάνουν, αντί να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα λάθη τους.
Έχουμε μάθει να πιστεύουμε ότι ο έπαινος ενθαρρύνει. Δεν συνειδητοποιούμε όμως ότι αρκετά συχνά ο έπαινος είναι αποθαρρυντικός. Με την πρώτη ματιά έπαινος και ενθάρρυνση μοιάζουν. Αυτό συμβαίνει γιατί και οι δυο συγκεντρώνουν την προσοχή στη θετική συμπεριφορά. Όμως, ο έπαινος είναι ένα είδος ανταμοιβής. Καλλιεργεί ένα αίσθημα ανταγωνισμού. Δίνεται όταν κερδίζουμε, όταν είμαστε οι καλύτεροι. Ο έπαινος εστιάζει στο αποτέλεσμα.
Η ενθάρρυνση δίνεται για την προσπάθεια ή για τη βελτίωση, όσο μικρή κι αν είναι. Ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός που ενθαρρύνει, δεν ενδιαφέρεται να συγκρίνει το παιδί με άλλα. Αντίθετα, δείχνει ότι ενδιαφέρεται ώστε το παιδί να δεχτεί τον εαυτό του και να καλλιεργήσει το θάρρος ν’ αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Η ενθάρρυνση αποβλέπει στο να βοηθήσει το παιδί να νιώσει ότι αξίζει. Έτσι λοιπόν προσπαθεί να το κινητοποιήσει ώστε να δρα με εσωτερική παρόρμηση.
Ο έπαινος, όπως και η τιμωρία, είναι μια μέθοδος κοινωνικού ελέγχου. Η υπερβολική εξάρτηση από τον έπαινο μπορεί να έχει ανασταλτικά αποτελέσματα. Τα παιδιά ίσως πιστέψουν ότι η αξία τους εξαρτάται από τη γνώμη των άλλων. Το παιδί που έχει αυτή την πεποίθηση συνήθως πετυχαίνει να εξασφαλίσει τον έπαινο. Έτσι όμως ο έπαινος ίσως κάνει το παιδί να θέλει να συνεργαστεί μόνον όταν το επαινούν. Αν δεν το επαινούν, το παιδί ίσως πάψει να συνεισφέρει. Το μήνυμα που παίρνει είναι: “αξίζω μόνον όταν ευχαριστώ τους άλλους”.
Τα αποθαρρυμένα παιδιά που έχουν αυτή την πεποίθηση σπάνια κάνουν κάτι που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των ενηλίκων. Γι’ αυτό και σπάνια παίρνουν τον έπαινο. Όταν όμως έρχεται η ανταμοιβή, τότε συχνά η συμπεριφορά τους μπορεί να χειροτερέψει ξαφνικά για μία από τις ακόλουθες αιτίες:
- Δεν πιστεύουν ότι αξίζουν τον έπαινο και νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν πόσο λίγο αξίζουν.
- Φοβούνται ότι ποτέ δε θα μπορέσουν ξανά να κερδίσουν τον έπαινο. Από το φόβο της αποτυχίας, σταματούν να προσπαθούν.
Έτσι ο έπαινος για το αποθαρρυμένο παιδί που έχει απόλυτη ανάγκη για αναγνώριση, ίσως έχει το αποτέλεσμα να το αποθαρρύνει ακόμα περισσότερο.
Όταν κάνουμε παρατηρήσεις για τις προσπάθειες των παιδιών, πρέπει να προσέχουμε πολύ ν’ αποφεύγουμε να κάνουμε αξιολόγηση του έργου τους! Πολύ συχνά κάνουμε θετικές παρατηρήσεις με τη μορφή του επαίνου. Αυτές οι παρατηρήσεις εκφράζουν τις δικές μας αξίες και τη γνώμη μας, αντί να βοηθούν τα παιδιά να πιστέψουν στον εαυτό τους.
Καλό είναι οι λέξεις και οι εκφράσεις που δηλώνουν αξιολόγηση (θετική ή αρνητική) να αποφεύγονται. Ακόμα και οι εκφράσεις και οι λέξεις που δηλώνουν θετική αξιολόγηση (έπαινος): καλός, σπουδαίος, άριστος κλπ. μπορούν να αντικαθίστανται από λέξεις ή /και εκφράσεις που ενθαρρύνουν. Η ενθάρρυνση συγκεντρώνει την προσοχή στην εσωτερική αξιολόγηση και τη συνεισφορά του παιδιού. Κάποιες από τις φράσεις που είναι λειτουργικές είναι:
-«Μου αρέσει ο τρόπος που το χειρίστηκες».
-«Χαίρομαι που σου αρέσει η μελέτη».
-«Φαίνεται ότι ευχαριστήθηκες μ’ αυτό».
-«Ευχαριστώ, εκτιμώ αληθινά ότι… ».
-«Φαίνεται ότι κατέβαλες μεγάλη προσπάθεια γι’ αυτό».
-«Κοίταξε πόση πρόοδο έχεις κάνει» (προσδιορίστε με ακρίβεια πώς και πού έχει κάνει την πρόοδο)
-«Σε εμπιστεύομαι!»
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων