Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου των παιδιών
Η στροφή των ανθρώπων στον εσώτερο εαυτό τους και η καλλιέργεια του εσωτερικού τους κόσμου είναι κάτι που έχει καταντήσει να είναι σπάνιο στη σύγχρονη ζωή, που η προσοχή στρέφεται κατά κόρον στον εξωτερικό κόσμο και η έμφαση δίνεται πρωτίστως στην ικανοποίηση πιο υλιστικών, επιδερμικών αναγκών.
Ωστόσο, η καλλιέργεια εσωτερικής ζωής, η στροφή προς τα έσω, δημιουργεί ψυχική συγκρότηση και συμβάλλει στη διαμόρφωση θετικής αυτοεικόνας. Τα παιδιά στα οποία παρέχονται περισσότερες δυνατότητες και ευκαιρίες ανακάλυψης του εαυτού έχουν καλύτερο έλεγχο του εαυτού τους. Συμμετέχουν περισσότερο στη ζωή, γιατί η ζωή είναι πιο εύκολη γι’ αυτά.
Η οικοδόμηση της επίγνωσης και της κατανόησης του εαυτού μπορεί να ενδυναμωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Οι γονείς, παρέχοντας ευκαιρίες στα παιδιά, ενδυναμώνουν την αυτοαντίληψή τους. Η ανακάλυψη και η οικοδόμηση μιας εσωτερικής ζωής, ανοίγει εντελώς νέους δρόμους βίωσης της πραγματικότητας και οδηγεί σε υγιή αλληλεπίδραση.
Η DeGaetano (2004) υποστηρίζει ότι μπορούμε να προσκαλέσουμε τα παιδιά να στραφούν στην καλλιέργεια του εσώτερου εαυτού τους, μέσα από τρεις βασικές δεξιότητες που αρχίζουν από το γράμμα «ε». Οι δεξιότητες αυτές είναι απαραίτητες για τη σμίλευση μιας θετικής αυτοεικόνας. Όταν οι γονείς δίνουν έμφαση σε αυτές τις δεξιότητες με συνέπεια, τα αποτελέσματα που σημειώνονται είναι εκπληκτικά. Οι δεξιότητες αυτές είναι:
Η Ενδοσκόπηση (introspection)
Η Έμπνευση (inspiration)
Τα Εσωτερικά κίνητρα (intrinsic motivation)
Ενδοσκόπηση
Η ενδοσκόπηση είναι ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μπορούν να γνωρίσουν την εσωτερική τους ζωή, τον εσωτερικό τους κόσμο. Όταν το σπιτικό κάθε οικογένειας είναι ένα ήσυχο καταφύγιο για περισυλλογή, ως αντίδοτο στους θορύβους και τη βιασύνη του πολιτισμού μας, η ενδοσκόπηση ευοδώνεται με τον καλύτερο τρόπο.
Τα πολλαπλά ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά δυστυχώς στις μέρες μας δεν τα βοηθούν να στραφούν προς την ενδοσκόπηση. Όσο πιο πολλά ερεθίσματα λαμβάνει ένα παιδί, τόσο πιο δύσκολο είναι γι’ αυτό να καθίσει ήσυχο, να μπορέσει με ηρεμία, χωρίς περισπασμούς να περιπλανηθεί στο νοητικό και το συναισθηματικό του τοπίο. Κάθε παιδί, όπως και κάθε ενήλικας, έχει απόλυτη ανάγκη να είναι επικεντρωμένο στον εσωτερικό του κόσμο, ώστε να νιώθει δυνατό και να προβάλλει αντίσταση σε κάθε είδους έξωθεν παρεμβολές.
Έμπνευση
Ενώ η ενδοσκόπηση βοηθά τα παιδιά να εκτιμήσουν τους εαυτούς τους, η έμπνευση τα βοηθά να αξιολογήσουν την ικανότητά τους να εφευρίσκουν ιδέες. Τι είναι αυτό που εμπνέει τα παιδιά στο βιομηχανοκεντρικό πολιτισμό; Όταν κοιτάμε γύρω μας, βλέπουμε επιπόλαιες, μηδενιστικές τάσεις, απουσία νοήματος. Η έλλειψη ενθουσιασμού, αισιοδοξίας, θετικής διάθεσης, σηματοδοτεί το σύγχρονο πολιτισμό, ο οποίος δεν αγκαλιάζει τις αξίες ζωτικής σημασίας για την υγιή ψυχική ανάπτυξη και συγκρότηση των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων. Οι ζωτικής σημασίας αξίες αποκαθηλώνονται και δίνουν τη θέση τους σε άλλες, δυσλειτουργικές, που δεν προωθούν την έμπνευση, τον ενθουσιασμό και τη θετική διάθεση. Ο ενθουσιασμός που εκφράζουν οι γονείς εμπνέει τα παιδιά. Η έμπνευση μπορεί να τροφοδοτείται από διαφορετικά ερεθίσματα, να προέρχεται από ποικίλες πηγές, να ενεργοποιείται με ποικίλες αφορμήσεις: η φύση, η λογοτεχνία, τα έργα τέχνης, η μουσική, η κίνηση, ο ρυθμός, ακόμη και τα πιο απλά καθημερινά πράγματα μπορούν να δώσουν έναυσμα για έμπνευση.
Έμπνευση είναι η ιδιαίτερη ψυχοσωματική και πνευματική κατάσταση του ανθρώπου η οποία ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία. Η έμπνευση είναι συνώνυμη με τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία, την επινοητικότητα, την ευρηματικότητα. Είναι εξαιρετικό για τον κάθε άνθρωπο να μπορεί να είναι δημιουργικός, να εκπληρώνει αυτή τη βασική του ανάγκη εμπνεόμενος από τα θετικά και τα αρνητικά του βιώματα, από ερεθίσματα και εικόνες, από πληροφορίες και δεδομένα που προσλαμβάνει με την αντίληψη και την παρατηρητικότητά του και συλλέγει στον αποθηκευτικό χώρο της μνήμης του. Η έλλειψη έμπνευσης προσδίδει έναν επίπεδο, δυσβάσταχτο τόνο στην καθημερινότητα, η οποία μπορεί να καταντήσει έως και απειλητική. Η έμπνευση είναι η τροφή, το οξυγόνο για την υγιή ψυχική και πνευματική συγκρότηση του ατόμου.
Εσωτερικά κίνητρα
Η έμπνευση αποτελεί κινητήριο δύναμη για τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και για τους ενηλίκους. Η έμπνευση κινητοποιεί εσωτερικά τον εαυτό για δημιουργία, είναι η δύναμη που πηγάζει από μέσα κι όχι από έξωθεν καταναγκασμούς οποιασδήποτε μορφής. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα παιδιά να έχουν διαμορφωμένα εσωτερικά κίνητρα, να μπορούν να κινητοποιούν τα ίδια τους εαυτούς τους, διαμορφώνοντας έτσι ανεξάρτητη κι αυτοδύναμη προσωπικότητα.
Η χαρά από την ανακάλυψη, η ικανοποίηση από τα επιτεύγματα και ο ενθουσιασμός από τη δημιουργικότητα, λείπουν δυστυχώς από τις εμπειρίες των παιδιών – στο σπίτι ή το σχολείο. Σύμφωνα με τη DeGaetano (2004) τα συστατικά των εσωτερικών κινήτρων είναι: ικανότητα, επιλογή, πρόκληση, έλεγχος και δημιουργικότητα. Το καθένα από αυτά καθορίζεται από μία εσωτερική ποιότητα. Η ικανότητα για δημιουργία εσωτερικών κινήτρων καθορίζεται από την αυτοεικόνα ενός ατόμου. Η αυτοεικόνα διαμορφώνεται από τις θετικές σχέσεις με τους άλλους και από την υποστήριξη που το παιδί λαμβάνει από το περιβάλλον του σπιτιού και οι δύο αυτές διαστάσεις συνιστούν την ικανότητα. Η αυτεπίγνωση, από την άλλη, διαμορφώνεται από την εγκατάσταση επιθυμιών και απεχθειών, συστατικά τα οποία με τη σειρά τους διαμορφώνουν την επιλογή. Ο αυτοκαθορισμός, επίσης, ως επιμονή μέσα από τις δυσκολίες και συνειδητοποίηση των προσωπικών ταλέντων και δυνατοτήτων σχηματοποιεί την πρόκληση, ενώ η αυτό-καθοδήγηση ως η συνισταμένη των προσωπικών στόχων και σκοπών, αλλά και της αυτοπειθαρχίας, διαμορφώνει τον έλεγχο. Τέλος, η αυτοπραγμάτωση, ως η συνεχής περιέργεια για μάθηση, στοιχειοθετεί τη δημιουργικότητα.
Απόσπασμα από το βιβλίο της Β. Παππά «Γονείς, παιδιά και ΜΜΕ. Ένας οδηγός γονικής συμπεριφοράς» (Καστανιώτης, 2008).
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων