Η «Οικονομία των χαδιών»
Η εκπαίδευση στη συναισθηματική νοημοσύνη απαρτίζεται από συγκεκριμένα στάδια, στα οποία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα «χάδια». Συγκεκριμένα, τα στάδια αποτελούνται από συνδιαλέξεις, οι οποίες οδηγούν σταδιακά στην επίτευξη της συναισθηματικής νοημοσύνης (Παππά, 2013). Οι συνδιαλέξεις ορίζονται ως κοινωνικές συναλλαγές πληροφοριών ή «χαδιών».
Στη διαδικασία της εκπαίδευσης των δεξιοτήτων της συναισθηματικής νοημοσύνης, πολύς λόγος γίνεται για την «Οικονομία των χαδιών», η οποία αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό εμπόδιο στην απόκτησή της (Steiner, 1974). Πρόκειται για μια σειρά κανόνων που διαμορφώθηκαν και ενδυναμώθηκαν από τους ανθρώπους που μας περιστοιχίζουν, αλλά και από τον δικό μας εσωτερικό Κριτικό Γονέα, ο οποίος αντίκειται στην απρόσκοπτη ροή «χαδιών» (Steiner, 2009). Ο εσωτερικός Κριτικός Γονέας είναι η κριτική φωνή που ακούμε μέσα μας και η οποία μας εμποδίζει να δίνουμε και να δεχόμαστε θετικά «χάδια». Τι είναι όμως «χάδια»;
Σύμφωνα με τον Στάινερ (2006), τα θετικά «χάδια» είναι η συνδιαλεκτική αναζήτηση και ανταλλαγή της αγάπης. Τα «χάδια» είναι απαραίτητα και αναγκαία για τη συναισθηματική και τη σωματική μας υγεία. Αυτά είναι τριών ειδών: λεκτικά, σωματικά ή έμπρακτα. Τα λεκτικά «χάδια» μπορεί να αφορούν την εξωτερική εμφάνιση κάποιου, τις γνωστικές του ικανότητες, τη γενναιοδωρία του, τη δημιουργικότητά του, την αξιοπρέπειά του, τη διακριτικότητά του, το γούστο του κτλ. Τα σωματικά «χάδια» μπορεί να είναι ένα απλό άγγιγμα, αγκαλιές, φιλιά, χάδια, μια απλή χειραψία. Τα έμπρακτα «χάδια» αφορούν μη λεκτικές μορφές αναγνώρισης, όπως το να ακούει κάποιος με ενσυναίσθηση, ένα δώρο ή ένα απλό χαμόγελο.
Μερικά «χάδια» είναι «υπερ-χάδια», διότι είναι ιδιαιτέρως επιθυμητά ή διότι προέρχονται από ένα ιδιαίτερο άτομο. Φυσικά υπάρχουν και αρνητικά «χάδια», όπως οι προσβολές, οι επικρίσεις και τα αρνητικά σχόλια που εκπέμπει κάποιος, τα οποία είναι ιδιαιτέρως τοξικά.
Η «Οικονομία των χαδιών», το σύστημα απαγορεύσεων σχετικά με την παροχή «χαδιών», το οποίο, όταν ενεργοποιείται, περιορίζει τη διαθεσιμότητά τους, οδηγεί σε γενικευμένη δίψα για «χάδια». Η «Οικονομία των χαδιών» μας υπαγορεύει να μη δίνουμε και να μη δεχόμαστε θετικά «χάδια». Έτσι, οι άνθρωποι που δεν μπορούν να εκπέμψουν ή να δεχθούν θετικά «χάδια», εκπέμπουν ή δέχονται μόνο αρνητικά. Ο Στάινερ (1990, 2006, 2009) τονίζει ότι είναι πολύ σημαντικό για τη συναισθηματική νοημοσύνη να δίνει κάποιος «χάδια», να τα ζητά, να δέχεται αυτά που θέλει, να απορρίπτει εκείνα που δεν θέλει και τέλος, να απευθύνει «χάδια» στον εαυτό του. Συγκεκριμένα, ο Κριτικός Γονέας επιβάλλει τους εξής κανόνες: 1) Να μη δίνουμε «χάδια» που θέλουμε να δώσουμε. 2) Να μη ζητάμε τα «χάδια» που θέλουμε. 3) Να μη δεχόμαστε τα «χάδια» που θέλουμε. 4) Να μην απορρίπτουμε τα «χάδια» που δε θέλουμε. 5) Να μη δίνουμε «χάδια» στον εαυτό μας.
Γιατί όμως ο Κριτικός Γονέας επιβάλλει τις παραπάνω απαγορεύσεις, εμποδίζοντάς μας να έρθουμε σε επαφή με τα ειλικρινή μας συναισθήματα; Διότι θεωρεί ότι αν εκπέμψουμε ένα «χάδι» σε κάποιον άλλο, που δεν είναι επιθυμητό από εκείνον, τότε θα φανούμε ανόητοι. Η φωνή του μας λέει ότι το όποιο «χάδι» μας είναι ακατάλληλο, αδέξιο και θα διατυπωθεί με λανθασμένο τρόπο και το μόνο που θα καταφέρουμε όταν το εκπέμψουμε θα είναι να γελοιοποιηθούμε. Είναι επίσης πιθανό να μοιάζει ακόμα και με σεξουαλική παρενόχληση. Επιπλέον, μπορεί να ακουστεί ως ανειλικρινής έκφραση ευγένειας, ή ότι ο αποδέκτης του θα νομίσει ότι χρειαζόμαστε απελπισμένα τη φιλία του. Μας εκφοβίζει ψιθυρίζοντάς μας ότι αν απευθύνουμε το «χάδι» μας στον αποδέκτη του θα γίνουμε υπερβολικά συναισθηματικοί και θα κάνουμε τους άλλους να νιώσουν αμήχανα (Στάινερ, 2006, Παππά, 2013).
Ο περιορισμός του Κριτικού Γονέα αποτελεί απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση για να γίνουμε συναισθηματικά εγγράμματοι. Αν θέλουμε να ζήσουμε μια συναισθηματικά νοήμονα ζωή, χρειάζεται να αντιληφθούμε τον ρόλο του Κριτικού Γονέα και να τον ελέγξουμε. Όταν καταφέρουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι κανόνες της «Οικονομίας των χαδιών» μας καθιστούν ανελεύθερους και δυστυχείς, θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε όλες τις δυσλειτουργικές απαγορεύσεις που δεν μας επιτρέπουν να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις με τους άλλους, αναλαμβάνοντας τη συναισθηματική μας ευθύνη.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
Στάινερ, Κ. (2006). Συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά (Μτφρ.: Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης.
Steiner, C. (1990). Scripts People Live (2nd ed.). New York: Grove Press.
Steiner, C. (2009). The Heart of the Matter. Love, Information, & Transactional Analysis. California: TA Press.
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων