Κριτικός vs. Στοργικός Γονέας
Αν προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε τα προφίλ του κριτικού και του στοργικού γονέα, δεν θα δυσκολευτούμε ιδιαίτερα. Ως κριτικός προσδιορίζεται ο γονέας που ασκεί κριτική, δεν ενθαρρύνει και θυμίζει πολύ τον αυταρχικό γονέα της κλασικής τυπολογίας της Baumrind (Παππά, 2017), ενώ ως στοργικός χαρακτηρίζεται ο γονέας που παρέχει θαλπωρή, επιδεικνύει στοργή και ζεστασιά στο παιδί του και είναι υποστηρικτικός, ενθαρρυντικός και διαθέσιμος στις ανάγκες του. Ο στοργικός γονέας μπορεί να παραπέμπει στο δημοκρατικό τύπο γονέα, αλλά και στον ανεκτικό-επιεική (Παππά, 2017).
Με τον Κριτικό και τον Στοργικό Γονέα έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως η Συνδιαλεκτική Ανάλυση και ο ιδρυτής της, ο Eric Berne. Σύμφωνα με τον Berne, η προσωπικότητα κάθε ανθρώπου ενέχει τρεις πλευρές: τον Γονέα, τον Ενήλικα και το Παιδί. Πρόκειται για έναν εσωτερικευμένο γονέα, ο οποίος μας ελέγχει, μας νουθετεί και συμβάλλει στην ομαλή μας συμβίωση και συνύπαρξη με τους άλλους, καθώς υιοθετεί και υπερασπίζεται τα πρέπει, τις απαγορεύσεις και τις συμβάσεις που προσδιορίζονται από το κοινωνικό πλαίσιο. Ο Γονέας αυτός μπορεί να είναι Κριτικός ή Στοργικός.
Ο Κριτικός Γονέας είναι μια εσωτερική φωνή που μας συμβουλεύει, μας ελέγχει, μας θέτει απαγορεύσεις και μας κατηγορεί αν κάνουμε κάτι που δεν συντάσσεται με τις κοινωνικές συμβάσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι συνώνυμος με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση ή με καταστροφικές προσδοκίες που προκαλούν άγχος. Ο Κριτικός Γονέας μπορεί να είναι επικριτικός είτε προς τον εαυτό είτε προς τους άλλους. Πρόκειται για ένα σύνολο κριτικών και ελεγκτικών απόψεων οι οποίες ακούγονται σαν μια εσωτερική, γονική φωνή. Είναι ένας εσωτερικός εκφοβιστής που μας εμποδίζει να κάνουμε καλές σκέψεις για τον εαυτό μας και για τους άλλους. Αυτή η εσωτερική φωνή συνήθως λέει:
«Είσαι κακός».
«Είσαι άσχημος».
«Είσαι τρελός, παράλογος».
«Είσαι ανόητος».
«Είσαι καταδικασμένος, άρρωστος, αυτοκαταστροφικός».
Το γενικότερο μήνυμα που μας μεταφέρει είναι ότι δεν θα αγαπηθούμε και ότι θα αποκλειστούμε από το κοινωνικό σύνολο.
Είναι αυτονόητο ότι με τις αρνητικές σκέψεις που υποβάλλει ο Κριτικός Γονέας δεν συμβάλλει στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης, του συναισθηματικού αλφαβητισμού. Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν ανθεί όταν ο Κριτικός Γονέας κυριαρχεί ελέγχοντας, νουθετώντας και ψέγοντας, στρεφόμενος εναντίον των άλλων αλλά και εναντίον του εαυτού. Η συναισθηματική νοημοσύνη για να ανθήσει χρειάζεται «χάδια» και ο Κριτικός Γονέας δεν παρέχει καθόλου «χάδια», με τη θετική τους διάσταση, λεκτικά, σωματικά και έμπρακτα. Αντιθέτως, παρέχει αρνητικά «χάδια» τόσο στους άλλους όσο και στον εαυτό του: προσβολές, κατηγορίες, υποτιμήσεις, απαξιώσεις, γιατί ακολουθεί τους κανόνες που υπαγορεύονται από την «Οικονομία των Χαδιών» και παράλληλα στοχεύει στην ενδυνάμωσή τους. Ο Κριτικός Γονέας δημιουργείται από τις απογοητεύσεις που βιώσαμε κατά την παιδική ηλικία, όταν γονείς, συγγενείς, δάσκαλοι, φίλοι προσπαθούσαν να μας ελέγξουν και να μας χειριστούν.
Για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης χρειάζεται περιορισμός του Κριτικού Γονέα και ενδυνάμωση του Στοργικού Γονέα, ο οποίος θα μπορέσει να προωθήσει θετικά «χάδια» και να περιορίσει τα αρνητικά. Ο Στοργικός Γονέας μπορεί να επιδεικνύει αποδοχή και διαθεσιμότητα. Είναι ενθαρρυντικός και υποστηρικτικός, υπομονετικός και διαθέσιμος στις ανάγκες του εαυτού του και των άλλων. Ο Στοργικός Γονέας είναι ανεκτικός και επαινετικός. Ο έπαινος που εκφέρει είναι ειλικρινής και άμεσος. Εκφράζει την αγάπη του και επιδεικνύει ενσυναίσθηση. Ο Στοργικός Γονέας προσπαθεί να καταλύσει την «Οικονομία των Χαδιών» δίνοντας και ζητώντας «χάδια» από τους άλλους, αποδεχόμενος τα επιθυμητά «χάδια» και απορρίπτοντας τα ανεπιθύμητα και δίνοντας «χάδια» στον εαυτό. Η ενδυνάμωση του Στοργικού Γονέα ανοίγει την καρδιά και συμβάλλει στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης (Παππά, 2013. Στάινερ, 2006).
Βιβλιογραφικές παραπομπές
Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
Παππά, Β. (2017). Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.
Στάινερ. Κ. (2006). Συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά (Μτφρ.: Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης.
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων