Συναισθηματική Νοημοσύνη

Ο όρος «συναισθηματική νοημοσύνη» έχει γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερα από το 1995 που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Goleman με τίτλο: «Συναισθηματική Νοημοσύνη», μετά την κυκλοφορία του οποίου ο όρος και η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης διαδόθηκαν ευρύτατα, έχουν γίνει πολυάριθμες μελέτες σχετικά με το ρόλο της εν λόγω έννοιας στην προσωπική βελτίωση, στη βελτίωση των σχέσεων με τον εαυτό και με τους άλλους.

«Συναισθηματική νοημοσύνη» (“emotional intelligence”) είναι η ικανότητα κάποιου: α) να κατανοεί τα συναισθήματά του, β) να ακούει τους άλλους και να τους συναισθάνεται και γ) να εκφράζει τα συναισθήματά του με παραγωγικό τρόπο. H συναισθηματική νοημοσύνη βοηθά κάποιον να διαχειριστεί τα συναισθήματά του μ’ έναν τρόπο που αυξάνει το αίσθημα αυτοαξίας του και βελτιώνει την ποιότητα της ζωής του. Επίσης, συντελεί σημαντικά στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων και κάνει δυνατή τη συνεργασία. Δεν απελευθερώνει μόνο τα συναισθήματα, αλλά και την ικανότητα κάποιου να τα κατανοεί, να τα διαχειρίζεται με αποτελεσματικό τρόπο και να τα ελέγχει. Αυξάνει τη χαρά και την αισιοδοξία και καταστέλλει την άσκηση βίας. Συμβάλλει στη μείωση της κατάθλιψης και της κοινωνικής απομόνωσης, αυξάνει την αισιοδοξία, τη χαρά και την αίσθηση επίτευξης ενός στόχου, ενώ συμβάλλει στη μείωση της κατάθλιψης και της κοινωνικής απομόνωσης.

Κατά τον Goleman (1997), η συναισθηματική νοημοσύνη συνίσταται στις ακόλουθες δεξιότητες:

• Αυτεπίγνωση: Μία από τις βασικές συναισθηματικές δεξιότητες περιλαμβάνει το να είναι κανείς ικανός να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και να τα κατονομάζει. Είναι επίσης σημαντικό να έχει συνείδηση της σχέσης μεταξύ σκέψεων, συναισθημάτων και πράξεων, ώστε να μπορεί να δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα: Ποια σκέψη προκάλεσε αυτό το συναίσθημα; Ποιο συναίσθημα βρισκόταν πίσω από εκείνη την πράξη; Τέλος, είναι σημαντικό να αναγνωρίζει κάποιος την ένταση και τις διαβαθμίσεις των συναισθημάτων του.
• Ενσυναίσθηση: Να αναγνωρίζει τα συναισθήματα των άλλων, τα αίτια αυτών των συναισθημάτων, να μπορεί να συμμετέχει στη συναισθηματική εμπειρία του άλλου, να «αισθάνεται για» τον άλλο, δίχως να ταυτίζεται με αυτόν.
• Διαχείριση συναισθημάτων: Ο έλεγχος των συναισθημάτων, δηλαδή το να ξέρει κάποιος πότε είναι καλό να τα εκφράζει και με ποιο τρόπο, να ξέρει πότε και πώς η έκφραση ή η μη έκφραση των συναισθημάτων του επηρεάζει τους άλλους, αλλά και να διεκδικεί τα θετικά συναισθήματα, όπως είναι η ελπίδα, η αγάπη, η χαρά. Επιπλέον, να ξέρει πώς να εκφράζει τα αρνητικά συναισθήματα, όπως το θυμό, το φόβο, το άγχος, τη θλίψη, ή την ενοχή, με έναν πρόσφορο, θετικό και παραγωγικό τρόπο.
• Διαχείριση των σχέσεων με τους άλλους: Πρόκειται για την ικανότητα ανάπτυξης θετικών και ποιοτικών διαπροσωπικών σχέσεων, την ικανότητα σεβασμού και συνεργασίας. Είναι σημαντικό για την αποτελεσματική συνεργασία να γνωρίζει κάποιος πώς και πότε μπορεί να ηγείται και πότε πρέπει να ακολουθεί. Επίσης σημαντικό είναι να μπορεί να επιλύει τις συγκρούσεις με θετικό τρόπο.
• Να κινητοποιεί τον εαυτό του: Να βάζει στόχους και να εργάζεται με υπομονή, επιμονή, μεθοδικότητα και υπευθυνότητα για την επίτευξη των στόχων αυτών. Η ύπαρξη εσωτερικών κινήτρων είναι σημαντική για την προσωπική εξέλιξη και πρόοδο ενός ατόμου και αποδεικνύει την πίστη και την αισιοδοξία του για ένα καλύτερο μέλλον.

Ο Στάινερ (2006), από την άλλη, υιοθετεί τον όρο “emotional literacy”, δηλαδή συναισθηματικός αλφαβητισμός ή συναισθηματική εγγραμματοσύνη. Το να είσαι συναισθηματικά νοήμων σημαίνει να είσαι συναισθηματικά εγγράμματος, να γνωρίζεις τη γλώσσα των συναισθημάτων. Όταν κάποιος ξεκινά να μαθαίνει αυτή τη γλώσσα, μαθαίνει πρώτα το συναισθηματικό αλφάβητο και στη συνέχεια σχηματίζει συλλαβές, λέξεις, προτάσεις, παραγράφους. Η συναισθηματική γλώσσα έχει το δικό της λεξιλόγιο, τη δική της γραμματική και το δικό της συντακτικό και – όπως κάθε γλώσσα – μαθαίνεται, δεν είναι εγγενής. Με τον τρόπο αυτό η συναισθηματική νοημοσύνη ανάγεται σε δεξιότητα (ή σε δεξιότητες) που αποκτάται και εξελίσσεται και γεννά ελπίδα και αισιοδοξία. Οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει συναισθηματικά εγγράμματος, αρκεί να το θέλει. Για τον Στάινερ (2006) ο συναισθηματικός αλφαβητισμός είναι η συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά και σημαίνει:

• Να είναι κάποιος σε θέση να κατανοεί τα συναισθήματά του
• Να ακούει τους άλλους και να τους συναισθάνεται
• Να εκφράζει τα συναισθήματά του με παραγωγικό τρόπο

Επιπλέον προτείνει τον τρόπο κατάκτησης του συναισθηματικού αλφαβητισμού με ένα σύστημα εκπαίδευσης σε τρία στάδια.

Βιβλιογραφικές παραπομπές:

• Goleman, D. (1997). Συναισθηματική Νοημοσύνη (Μεταφρ. Χ. Ξενάκη). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Στάινερ, Κ. (2006). Συναισθηματική Νοημοσύνη με Καρδιά (Μεταφρ. Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης