Βασιλική Παππά

Δεν ήξερε αν σε αυτές κρατούσε την αμφιβολία και την αβεβαιότητα για να μην ξεχυθεί ασυγκράτητη στο πρόσωπό του, στο στέρνο του, στις δικές του ανοικτές παλάμες ή αν κρατούσε τη βεβαιότητά της, ώστε να μην αποκαλυφθεί γενναιόδωρα και καταχραστεί τις αστοχίες του παρελθόντος και κάψει την ελπίδα για το αύριο, που έπρεπε ν’ ανθίσει σιγά σιγά, με λιγοστό νερό, σε λιγοστό χώμα.

[Β. Παππά (2014), Ρινόκερος και ελέφαντας. Αθήνα: Οκτώ, σ. 190].

Η ελπίδα βλέπει στο μέλλον. Κοιτά μακριά. Αφήνει πίσω το παρελθόν και υπονομεύει το παρόν. Ωστόσο, επειδή έχει την ιδιότητα να δομεί, να οργανώνει τη ζωή μας καθώς προσμένει το μέλλον, ομορφαίνει τελικά και το παρόν. Η ελπίδα δημιουργεί μια θετική διάθεση για μια προσδοκία, για έναν σκοπό, για μια μελλοντική κατάσταση και καταφέρνει να αλλάξει τη συμπεριφορά μας στο τώρα. Όταν κάποιος ελπίζει, φαντάζεται ένα θετικό αποτέλεσμα. Καθώς φανταζόμαστε αυτό που μπορεί να συμβεί, αυτό που θέλουμε και επιδιώκουμε, αυτό που θα αποκτήσουμε, αυτό που θα καταφέρουμε, βιώνουμε θετικά συναισθήματα.

Η ελπίδα γεννά την πρόβλεψή μας ότι θα γίνουμε χαρούμενοι. Οι άνθρωποι που ελπίζουν αναπτύσσουν καλύτερες ικανότητες επίλυσης προβλημάτων σε σχέση με εκείνους που δεν ελπίζουν (Chang, 1998), και επίσης έχουν την τάση να είναι γνωστικά ευέλικτοι και μπορούν να διερευνούν γνωστικά καινούργιες καταστάσεις (Breznitz, 1986).

Η ελπίδα είναι μια έντονη επιθυμία που επιδιώκεται ενεργά, χωρίς, ωστόσο, να είναι βέβαιο ότι αυτή η επιθυμία θα εκπληρωθεί (Martin, 2011). Σύμφωνα με τους Lopez και συνεργάτες (2004), πρόκειται για μια ικανότητα να θέτουμε στόχους, να βρίσκουμε τρόπους επίτευξης αυτών των στόχων ξεπερνώντας τα όποια εμπόδια και να έχουμε το κίνητρο για την εφαρμογή αυτών των τρόπων. Έχουμε ελπίδα όταν α) ξέρουμε τι θέλουμε, β) μπορούμε να επινοήσουμε τρόπους για να το πετύχουμε και γ) ξεκινάμε την προσπάθεια και συνεχίζουμε να προσπαθούμε.

Η ελπίδα είναι ένα δευτερογενές συναίσθημα, ή, για άλλους αποτελεί μια διάθεση που διαρκεί ή μια συναισθηματική κατάσταση. Σύμφωνα με την Fredrickson (2009), η ελπίδα είναι ένα από τα 10 θετικά συναισθήματα (τα υπόλοιπα 9 είναι η χαρά, η ευγνωμοσύνη, το ενδιαφέρον, η ευχαρίστηση, η ηρεμία, η περηφάνια, η αγάπη, η έμπνευση και το δέος).

Καθώς φανταζόμαστε το θετικό που θέλουμε να συμβεί, η συμπεριφορά μας διαμορφώνεται ασυνείδητα με τέτοιον τρόπο, ώστε να δημιουργήσει αυτό το θετικό αποτέλεσμα. Η δυσμένεια (ασθένειες, διάφορες μορφές απώλειας ή φυσικές καταστροφές) συχνά οδηγεί στην απελπισία. Ωστόσο, η ελπίδα ξεπηδά μέσα από τις δυσκολίες για να μπορέσει να τις αντιμετωπίσει. Οι θετικές σκέψεις μάς οδηγούν σε θετικά συναισθήματα και τα θετικά συναισθήματα σε θετικές πράξεις (Gallagher & Lopez, 2017).

Η ελπίδα νικά την απογοήτευση. Ο τρόπος που ένα άτομο που ελπίζει διαχειρίζεται την απογοήτευση διαφέρει από το άτομο που δεν ελπίζει. Αν το παρόν είναι δυσάρεστο, η σκέψη ενός ευχάριστου μέλλοντος μπορεί να αποτελέσει καταλύτη του στρες και μπορεί να μειώσει την επίδραση των αρνητικών γεγονότων ή της απογοήτευσης. H αισιοδοξία για το μέλλον μάς βοηθά να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε προσαρμοστικοί και μας καθιστά ικανούς να διαβεβαιώνουμε τον εαυτό μας ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε στα δύσκολα.

Η ελπίδα αυξάνει την ανεκτικότητα. Οι άνθρωποι που ελπίζουν μπορούν να συγχωρούν τον εαυτό τους για τα αρνητικά αποτελέσματα, ενώ εκείνοι που δεν ελπίζουν γεμίζουν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα.

Η ελπίδα νικά τον φόβο. Η ελπίδα είναι αντίδοτο στον φόβο. Μας μεταμορφώνει σε ήρωες της καθημερινότητας, οι οποίοι μπορούν να προσπαθούν για κάτι καλύτερο, δημιουργώντας προσδοκίες και θέτοντας νέους, ρεαλιστικούς στόχους, που κατακτιούνται σιγά σιγά.

Το να παραιτηθεί κάποιος, ωστόσο, από την ελπίδα μπορεί να είναι συνετό, σε δυσλειτουργικές καταστάσεις όπου κάποιος χρειάζεται να στρέψει την προσοχή του αλλού για να πετύχει τον σκοπό του. Αν κάποιος συνεχίζει να κρατά την ίδια στάση σε μια σχέση ή στην επαγγελματική του σταδιοδρομία, αυτό μπορεί να τον απομακρύνει από την επίτευξη του στόχου του. Η αλλαγή της πορείας δεν σημαίνει την παραίτηση από την ελπίδα, αλλά μάλλον τη δημιουργία μιας νέας ελπίδας (Wilkins και συν., 2014).

Η ελπίδα χρειάζεται συνεχή τροφοδοσία, ώστε να μπορέσει να ανθίσει και να ενδυναμωθεί. Μερικοί τρόποι / τεχνικές με τους οποίους / τις οποίες μπορεί κάποιος να ενδυναμώσει την ελπίδα είναι:

• Να καταγράψει τις δεξιότητες και τα προτερήματά του. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσει να πιστέψει περισσότερο στον εαυτό του και στις δυνατότητές του.
• Να ανακαλέσει μια εμπειρία του παρελθόντος στην οποία ξεπέρασε τις δυσκολίες.
• Να θέσει νέους στόχους και να κάνει όνειρα για το μέλλον του. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ελπίζουν.
• Να καταγράψει τους στόχους του και να τους επιμερίσει, έτσι ώστε να γίνουν πιο ρεαλιστικοί.
• Να συνδέεται με ανθρώπους και να επιδίδεται με ασχολίες που τον εμπνέουν. Οι κοινωνικές επαφές και η διαπροσωπική αλληλεπίδραση ενισχύουν, ενδυναμώνουν την ελπίδα. Επιπλέον, η ενασχόληση με πράγματα που είναι σημαντικά τροφοδοτεί την ελπίδα.
• Τέλος, να μην ξεχνά να φαντάζεται ένα μέλλον καλύτερο, πιο όμορφο, θετικό, δημιουργικό, φωτεινό.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Breznitz, S. (1986). The effect of hope on coping with stress. In M. H. Appley & R. Trumbull (Eds.), Dynamics of stress: Physiological, psychological, and social perspectives (pp. 295-306). New York: Plenum Press.

Chang, E. C. (1998). Hope, Problem-Solving Ability, and Coping in a College Student Population: Some Implications for Theory and Practice. Journal of Clinical Psychology, 54, 953-962.

Fredrickson, B. L. (2009). Positivity. New York, NY: Crown.

Gallagher, M. W., & Lopez, S. J. (2017). The Oxford Handbook of Hope. NY: Oxford University Press.

Lopez, S. J., Snyder, C. R., Magyar-Moe, J. L., Edwards, L. M., Pedrotti, J. T., Janowski, K., Turner, J. L., & Pressgrove, C. (2004). Strategies for Accentuating Hope. In P. A. Linley & S. Joseph (Eds.), Positive psychology in practice (p. 388–404). John Wiley & Sons Inc.

Martin, A. M. (2011). Hopes and Dreams. Philosophy and Phenomenological Research LXXXIII(1), 148-173.

Wilkins, K. G., Santilli, S., Ferrari, L., Nota, L., Tracey, T. J. G., & Soresi, S. (2014). The relationship among positive emotional dispositions, career adaptability, and satisfaction in Italian high school students, Journal of Vocational Behavior, 85(3), 329-338.

Βασιλική Παππά, MSc, PhD,

Συμβουλευτική Ψυχολόγος,

Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων