Αγάπη και Συναισθηματική Νοημοσύνη
Πώς θα ήταν το συναισθηματικό τοπίο χωρίς την αγάπη; Η αγάπη προσδιορίζει την ανθρώπινη υπόσταση. Ο άνθρωπος ζει για ν’ αγαπά. Όπως επικοινωνεί με τους άλλους με ένα ρεπερτόριο συναισθημάτων, ή συναισθηματικών προδιαθέσεων, όπως βιώνει και εκφράζει το θυμό, το φόβο, τη λύπη, τη χαρά, αλλά και την έκπληξη και την αποστροφή του, έτσι εκφράζει και την αγάπη.
Είναι όμως η αγάπη συναίσθημα; Για κάποιους μελετητές του συναισθήματος και της συναισθηματικής νοημοσύνης (Goleman, 1997) η αγάπη είναι ένα βασικό/ πρωτογενές συναίσθημα, εγγενές και οικουμενικό, που αποτυπώνεται στο πρόσωπό μας. Για άλλους, η αγάπη είναι δευτερογενές συναίσθημα, καθώς προκύπτει από τη σύνθεση κάποιων πρωτογενών συναισθημάτων και δεν αποτυπώνεται απαραίτητα στο ανθρώπινο πρόσωπο (Παππά, 2013). Για τους περισσότερους μελετητές, η αγάπη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διαδικασία διαμόρφωσης δεσμού (Σράουφ, 2008). Το βρέφος συνδέεται συναισθηματικά με τη μητέρα, με τον πατέρα, με τα αδέλφια του, καθώς και με κάθε πρόσωπο του οικείου περιβάλλοντός του. Μαθαίνει την αγάπη από τα άτομα που το φροντίζουν και ικανοποιούν τις ανάγκες του, όχι μόνο τις βασικές (τροφή, υγιεινή, σωματική προστασία), αλλά και τις συναισθηματικές (αγκαλιά, προσοχή, διαθεσιμότητα και ποιοτική ενασχόληση με παροχή κατάλληλων ερεθισμάτων). Ο άνθρωπος γεννιέται για να συνδεθεί συναισθηματικά με ασφάλεια, αρκεί ένα ενήλικο πρότυπο να του παράσχει αυτή τη δυνατότητα. Η αγάπη τροφοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη, νοηματοδοτεί τη ζωή, προσδίδει χρώμα και ρυθμικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Αν η αγάπη είναι συναίσθημα, τότε είναι το πιο πολύπλοκο από όλα τα συναισθήματα. Αν είναι μια κατάσταση που περιλαμβάνει πολλά συναισθήματα, τότε είναι μια πολύπλοκη κατάσταση. Ο Izard (1991) θεωρεί ότι η αγάπη είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη υπόσταση, δεν είναι όμως ένα διακριτό συναίσθημα, καθώς περιλαμβάνει ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και συσχετίζεται με το ενδιαφέρον και τη χαρά, αλλά και με όλο το φάσμα των συναισθημάτων. Υπάρχουν διάφορα είδη αγάπης: αγάπη για τους γονείς, για τα παιδιά και αγάπη για το/ τη σύντροφο. Όλα τα είδη αγάπης έχουν κοινά συστατικά: το δεσμό, την αφοσίωση, την προστατευτικότητα και τη στοργή. Ωστόσο, η αγάπη για το/ τη σύντροφο είναι ιδιαίτερη, καθώς περιλαμβάνει τη σεξουαλική έκφραση. Ο Sternberg (1987) στη θεωρία του για την αγάπη προτείνει ένα τριαδικό μοντέλο αρέσκειας και αγάπης, με τρία κυρίαρχα στοιχεία: την οικειότητα, το πάθος και τη δέσμευση. Αν και ορισμένοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η αγάπη είναι βασικό συναίσθημα, οι περισσότεροι θεωρούν ότι αυτό δεν ισχύει, εξαιτίας της διάρκειάς της, του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο τοποθετείται, αλλά και του γεγονότος ότι αποτελεί σύνθεση πολλών βασικών/ πρωτογενών συναισθημάτων (Strongman, 2003).
Ο Στάινερ (2006) υποστηρίζει ότι η αγάπη αποτελεί βασικό συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης, είναι η καρδιά της. Για τον παραπάνω μελετητή, οι άνθρωποι χρειάζεται να εκφράζουν την αγάπη – όταν τη νιώθουν πραγματικά – αναλαμβάνοντας τη συναισθηματική τους ευθύνη. Η ανάληψη της συναισθηματικής ευθύνης χρειάζεται να γίνεται με ευθύτητα και ειλικρίνεια. Όταν κάποιος νιώθει αγάπη, χρειάζεται να την εκφράζει, αφού προηγουμένως ζητήσει την άδεια από τον υποψήφιο αποδέκτη. Η έκφραση της αγάπης γίνεται με τους ακόλουθους τρόπους: α) σωματικούς, β) λεκτικούς και γ) έμπρακτους. Καταρχήν, εκφράζεται με το σώμα: μια αγκαλιά, ένα φιλί, ένα χάδι, ένα άγγιγμα, ακόμη και μια απλή χειραψία, μπορεί να υποδηλώνουν εκτίμηση, συμπάθεια, ή/και αγάπη. Η σωματική επαφή βοηθά τους ανθρώπους να εκφράσουν την αγάπη τους και να επικοινωνήσουν.
Οι λεκτικοί τρόποι, από την άλλη, αφορούν τα θετικά σχόλια, τις ειλικρινείς φιλοφρονήσεις, που οι άνθρωποι απευθύνουν μεταξύ τους ως προς την επίδοσή τους σε ένα τομέα, την επίδειξη επιθυμητών συμπεριφορών, τις ικανότητες και τα προτερήματά τους, τις ποιότητες του χαρακτήρα τους, ακόμη και για την εμφάνισή τους.
Τέλος, οι έμπρακτοι τρόποι αφορούν κάθε πράξη που υποδηλώνει έγνοια, ενδιαφέρον και στοργή για τον άλλο. Έμπρακτος τρόπος εκδήλωσης αγάπης μπορεί να είναι ένα δώρο, μια χειρονομία καλής θέλησης, αλλά και ένα χαμόγελο, ένα βλέμμα, ή η προσεκτική ακρόαση των λεγομένων του άλλου. Η έκφραση της αγάπης με όλους τους παραπάνω τρόπους είναι απαραίτητη και αναγκαία για την ανθρώπινή μας υπόσταση. Η αγάπη μας εξημερώνει και μας εξανθρωπίζει. Όλοι μας έχουμε ανάγκη να εκπέμπουμε και να αποδεχόμαστε αγάπη με όλους τους παραπάνω τρόπους. Η ανάγκη ενός ανθρώπου να τροφοδοτεί και να τροφοδοτείται με αγάπη διατηρείται ακόρεστη. Πρόκειται για μια ανάγκη που χρειάζεται συνεχώς ικανοποίηση. Όσα αποθέματα αγάπης κι αν έχει κάποιος, πάντοτε χρειάζεται περισσότερη. Ασφαλώς, η σημασία της αγάπης που λαμβάνει ένα παιδί τα πρώτα χρόνια της ζωής του είναι αδιαμφισβήτητη. Αυτή θέτει τα θεμέλια της αυτοεκτίμησης και της εμπιστοσύνης στον εαυτό και τους άλλους, της μετέπειτα καλής ψυχικής υγείας. Ωστόσο, η αγάπη είναι απαραίτητη και αναγκαία όλα τα χρόνια της ζωής του ανθρώπου και της οικοδόμησης των διαπροσωπικών σχέσεων.
Η αγάπη σημαίνει ελεύθερη ροή και ανταλλαγή των λεκτικών και μη λεκτικών τρόπων εκφοράς της, αρκεί να λαμβάνει κάποιος υπόψη τη βούληση του άλλου, ζητώντας την άδειά του. Η αγάπη νικά το φόβο. Όποιος αγαπά, δε φοβάται τον άλλο, ούτε τον εαυτό του. Όποιος αγαπά, σέβεται τον άλλο και πρωτίστως, τον εαυτό του.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
Goleman, D. (1997). Συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Izard, C. E. (1991). The Psychology of Emotions. New York: Plenum Press.
Παππά, Β. (2013). Η Λογική των Συναισθημάτων. Συναισθηματική Ανάπτυξη και Συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
Σράουφ, Α. (2008). Συναισθηματική Ανάπτυξη. Η Οργάνωση της Συναισθηματικής Ζωής στα Πρώιμα Χρόνια (Μετάφρ.-Επιμ.: Α. Βουλτσίδου). Αθήνα: Καστανιώτης.
Στάινερ. Κ. (2006). Συναισθηματική Νοημοσύνη με Καρδιά (Μετάφρ.:
Β. Παππά).Αθήνα: Καστανιώτης.
Sternberg, R. J. (1987). Liking versus loving: A comparative evaluation of theories. Psychological Bulletin, 102, 331–345.
Strongman, K. T. (2003). The Psychology of Emotion. From Everyday Life to Theory (5th ed.). West Sussex: John Wiley & Sons Ltd.
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων